گفت و گو با فرج الله سلحشور به بهانه اکران فیلم "یوسف پیامبر" -2
اشاره: این گفت و گو در سال ۱۳۸۸ و درباره بازتاب های داخلی و خارجی سریال "یوسف پیامبر" با فرج الله سلحشور كارگردان این مجموعه انجام و در روزنامه کیهان منتشر شد. به بهانه اکران نسخه سینمایی اثر این گفت و گو در اینجا منعکس می شود:
مجموعه تلويزيوني «يوسف پيامبر» به كارگرداني فرج الله سلحشور، پس از موفقيت در داخل و استقبال كم نظير هموطنانمان از آن، اينك تبديل به سفير محبوب فرهنگي كشورمان در دنيا شده است. محبوبيت خارجي يوسف، البته يك امر عجيب نيست. چون در حوزه فرهنگي يك اصل وجود دارد كه طبق آن، اثر هنري هر چقدر ملي تر و در داخل «مردمي»تر باشد، مي تواند جهاني تر شود. تجربه يوسف پيامبر درس بسيار خوبي براي دوستان هنرمند و آن دسته از مسئوليني است كه معيار جهاني شدن آثار هنري، سينمايي و تلويزيوني را حضور در جشنواره هاي خارجي مي دانند. هر چند كه سلحشور جايگاه كنوني يوسف پيامبر را بالاتر از كن و اسكار مي داند. بقيه مباحث را در گفت وگوي ما با كارگردان يوسف پيامبر بخوانيد:
¤ مجموعه تلويزيوني يوسف پيامبر پس از استقبال گسترده در داخل كشور، در خارج نيز مورد استقبال قرار گرفته است. آيا شما سريال تلويزيوني ديگري را هم سراغ داريد كه در ساير كشورها چنين مخاطبي را به دست آورده باشد؟
- به گفته مديريت سيما، تا به حال سابقه نداشته كه يك اثر تلويزيوني و حتي سينمايي، در عرصه جهاني با چنين استقبالي مواجه شود و در سرتاسر كره زمين مخاطب داشته باشد. بنده در ديدارهايي كه با مسئولان فرهنگي كشورهاي لبنان، عراق و سوريه و همچنين مهمانان كنگره اتحاديه راديو تلويزيون هاي كشورهاي اسلامي داشتم، همين ساال شما را از آن ها پرسيدم، كه آنان نيز معتقد بودند هيچ فيلم و سريال ايراني ديگري را سراغ ندارند كه به اندازه يوسف پيامبر در دنيا مخاطب داشته باشد.
¤ بينندگان خارجي، يوسف پيامبر را به چه طرقي مي توانند ببينند؟
- شبكه هاي جهاني سحر، الكوثر و العالم، اين سريال را با دوبله عربي پخش مي كنند كه تا به حال از 54 كشور عرب زبان براي ما ايميل آمده كه درباره يوسف پيامبر نظر داده اند. همچنين شبكه جام جم كه تمام دنيا را پوشش مي دهد نيز اين سريال را پخش مي كند.
¤ در برخي از كشورها نيز به صورت سي دي و دي وي دي عرضه مي شود.
- با توجه به اين كه سريال در شبكه هاي ماهواره اي پخش مي شود، از روي آن ضبط و تكثير مي كنند و مي فروشند. خوشحال هستيم كه در دنيا، عده اي از قبل مجموعه يوسف پيامبر تامين معيشت مي كنند.
¤ از نظرات بينندگان يوسف پيامبر در كشورهاي مختلف و ميزان رضايت آن ها اطلاع داريد؟
- طبق آخرين نظرسنجي،
92 درصد بينندگان خارجي از يوسف پيامبر رضايت دارند كه مشابه آمار داخلي است. همچنين به تازگي از سوي رئيس مسلمانان تايلند هديه اي ارسال شده و از يوسف پيامبر تقدير كرده است. در پيام او عنوان شده است كه علاوه بر مسلمانان، ساير فرق مذهبي و حتي بودايي ها نيز به اين سريال توجه كرده اند.
¤ به جز مردم عادي، نظر سياستمداران خارجي درباره سريال يوسف پيامبر چيست؟
- در لبنان و در جلسه اي با سيدحسن نصرالله (دبير كل جنبش مقاومت اسلامي لبنان) و در عراق با مقامات آن كشور صحبت كردم كه اين سريال را بسيار دوست داشتند و آن را تاييد مي كردند. به طوري كه سيدحسن نصرالله، تاثيرپذيري از اين سريال را با تاثيرپذيري از سال ها بهره گيري از محضر عرفا مقايسه مي كرد. در عراق هم دكتر ابراهيم جعفري (نخست وزير سابق عراق؛ كه آشنايي فراواني با قرآن دارد) از يوسف پيامبر به عنوان الگويي براي ساير كارهاي تلويزيوني و سينمايي جهان اسلام ياد مي كرد. يك سياستمدار عراقي ديگر هم مي گفت كه اگر مصطفي عقاد (كارگردان فيلم محمد رسول الله(ص)) زنده بود، در مقابل صحنه به صحنه سريال يوسف پيامبر سجده مي كرد. در تاجيكستان نيز معاون رئيس جمهور و وزير فرهنگ و هنر آن كشور، از سريال به شدت تعريف و تمجيد و يك مراسم تجليل از آن برگزار كردند. علاوه بر آن، در مطبوعات آن كشور نيز انعكاس فراواني يافت.
¤ نظرات هنرمندان اين كشورها چطور بود؟
- هم در تاجيكستان، هم عراق و هم لبنان، سريال يوسف پيامبر مورد استقبال شديد هنرمندان قرار گرفت و جلسات متعددي با هنرمندان اين كشورها داشتيم كه گفت وگوهاي مفصلي انجام داديم كه اين مسئله در مطبوعات آن كشورها انعكاس فراواني يافت. خود هنرمندان آن كشورها تبديل به مبلغان سريال يوسف پيامبر شدند. برعكس هنرمندان و نشريات داخل كشور كه عليه اين سريال هموطن خودشان جبهه گرفتند و آن را در تضاد با آرمان هاي سينماي موجود مي دانند، در آن كشورها، واكنش هنرمندان و روزنامه ها، متفاوت بود.
¤ از كشورهاي اروپايي و آمريكايي چطور؟ آيا در آن ها نيز از سريال استقبال كردند؟
- بله، همان طور كه عرض كردم، در تمام دنيا، يوسف پيامبر ديده شده است و تا جايي كه به ما خبر داده اند يوسف پيامبر در كشورهاي آلمان، هلند، آمريكا، فرانسه و سوئيس مورد استقبال خاصي قرار گرفته است.
¤ آقاي سلحشور! در پاسخ هاي قبلي به جلسه با سيدحسن نصرالله اشاره كرديد. اين جلسه كي و در كجا برگزار شد؟
- اوائل ماه مبارك رمضان امسال به لبنان سفر كرديم. جاي شما خالي بود، سيدحسن نصرالله ما را پذيرفتند و همراه با آقاي شورجه نزد او رفتيم. قرار بود كه يك گفت وگوي نيم ساعته داشته باشيم، اما دو ساعت و ربع به طول انجاميد.
¤ در اين جلسه چه صحبت هايي شد. نظر نصرالله درباره يوسف پيامبر چه بود؟
- او از ارزش ها و نكات سريال ياد مي كرد. اما نكته جالب توجهي كه گفت اين بود كه 11 قسمت اول سريال را همراه با خانواده اش، به صورت يك جا ديدند و آن قدر جذب آن شده بودند كه گذشت زمان را حس نكردند و حتي ناهار هم نخوردند. مي گفت كه تا حدي تحت تاثير يوسف پيامبر قرار گرفتند كه گاهي در حين تماشاي سريال گريه مي كردند. همان طور كه مي دانيد، منبرهاي سيدحسن نصرالله در داخل و خارج از لبنان، مخاطبان بسياري دارد، اما او در ماه مبارك رمضان، بخشي از زمان سخنراني اش را به نمايش سريال يوسف پيامبر اختصاص مي داد و مي گفت كه ابتدا يوسف، بعد سخنراني ! به اين هم اشاره كرد كه به شبكه المنار لبنان تاكيد نموده تا توجه خاصي به پخش اين مجموعه شود و به جوانان هم بسيار توصيه كرده بود كه حتما يوسف پيامبر را تماشا كنند.
¤ نظر نصرالله درباره هنر و سينما چه بود؟
- او مي گفت كه دشمنان خيلي خوب از اين ابزار استفاده مي كنند، اما ما تا به حال آن طور كه شايسته است از آن بهره نبرده ايم. به نظر سيدحسن نصرالله، سينما يك سلاح است كه جهان اسلام در استفاده از آن كوتاهي كرده است. معتقد بود كه راه استفاده از سينما هم همين شيوه اي است كه ما در سريال يوسف پيامبر به كار برديم. نصرالله مي گفت بايد در فيلمسازي به يك شيوه، قاعده و فرمول درست برسيم تا هركس ديگري هم خواست، بتواند با پيروي از آن فرمول، به هدف برسد.
¤ فكر مي كنيد دليل اين همه استقبال از «يوسف پيامبر»، حتي در بين غيرمسلمانان چيست؟
- مجموعه يوسف پيامبر با فطرت انسان ها ارتباط برقرار مي كند. فطرت يك قدرت تشخيص و تميز امر عادلانه و منصفانه است كه خداوند در نهاد انسان قرار داده است و باعث مي شود كه انسان ها فارغ از مسلمان يا غيرمسلمان بودن خوب را بپذيرند.
يوسف پيامبر حقيقت است نه دروغ. حقيقت و راستي هم موافق با فطرت انسان است. آدم ها همان قدر كه از دروغ و توهم و سر هم بافي بدشان مي آيد، حق را مي پذيرند. متاسفانه، غالب فيلم هاي امروز دنيا دروغ هستند، مگر آن بخشي كه براساس مستندات ساخته مي شوند. علاوه بر اين، يوسف پـيامبر قصه زيبايي دارد و انسان ها قصه زيبا را دوست دارند. نكته ديگر اين است كه اين داستان عبرت آموز است. معمولافيلم هايي كه در آن ها عبرت آموزي وجود دارد، بيشتر مورد استقبال قرار مي گيرند و اين ويژگي مورد تاكيد قرآن هم قرار گرفته است. ويژگي ديگر سريال يوسف پيامبر، محتوادار بودن آن است. عبادت، عشق، ايثار، گذشت، ايمان و ... محتواي اين مجموعه است. به اين موارد اضافه كنيد جذابيت هاي بعدي همچون دكورها، بازيگري، فيلمبرداري، موسيقي متن و ... را كه همه اين عوامل دست در دست هم قرار داده اند تا يوسف پيامبر با چنين استقبالي مواجه شود.
¤ استقبال جشنواره هاي بين المللي از يوسف پيامبر چطور بوده است؟
¤ اين سريال در كنگره اخير اتحاديه راديو و تلويزيون هاي كشورهاي اسلامي جايزه ويژه را دريافت كرد. تاكنون جشنواره ديگري در حوزه تلويزيون برگزار نشده است كه يوسف پيامبر هم در آن ها شركت كند.
¤ شما نمايش داده شدن در جشنواره ها و گرفتن جايزه از آن ها را ترجيح مي دهيد يا نمايش براي عموم و مورد استقبال قرار گرفتن از سوي مردم را؟
¤ جشنواره ها اگر جهت گيري سياسي نداشته باشند و آلوده به اغراض سياسي قدرت ها نباشند، به گونه اي كه در گزينش و اهداي جايزه به آثار، اهداف سياسي را دنبال نكنند اهميت دارند. هرچند اين گونه جشنواره ها بسيار كم هستند. اما اگر يك اثر از طرف مردم مورد استقبال قرار گيرد، ارزشمندتر است. گرچه بازتاب رسانه اي برنده شدن در جشنواره ها بيشتر است، اما ارزش توجه مردم را بالاتر مي دانم.
¤ اگر جشنواره هاي اسكار و كن شما را دعوت كنند و بخواهند جايزه بدهند، دعوتشان را مي پذيريد؟
- نخير، نمي پذيرم. چون هيچ ارزشي براي كن و اسكار قائل نيستم. اين جشنواره ها صهيونيستي و در جهت اهداف آمريكا هستند و حتي اگر به من جايزه هم بخواهند بدهند، نمي گيرم.
¤ اما اكثر فيلمسازان، حضور در كن و اسكار و جشنواره هايي از اين قبيل را يك افتخار مي دانند.
- اين به خاطر غلبه رويكرد مادي گرايانه، دنيا دوستي و نفساني در سينماست.طبيعي است كه در اين شرايط سينماگران علاقه مند به كن واسكار شوند. ضمن اين كه انتخاب سريالي چون يوسف پيامبر توسط چنين جشنواره هايي غيرممكن است.
¤ چرا؟
- چون «يوسف پيامبر» از اساس با اغراض آن ها در تضاد است.اين سريال ريشه صهيونيسم را مي زند و عليه تفكر صهيونيستي است.در اين مجموعه، اسلام و قرآن ترويج مي شود و انبياء انسان هايي كارآمد و مدير معرفي مي شوند. اين در حالي است كه از نگاه صهيونيست ها، انبيا نه معصومند و نه كارآمد و تنها كارشان عبادت است و اين هم كه مردم از پيامبران پيروي مي كنند، از نظر آن ها، اشتباه است. به اين ترتيب، بر فرض محال هم اگر اسكار و كن به يوسف پيامبر جايزه بدهند، نبايد پذيرفت، چون حتما اغراضي غيرانساني دارند. بگذاريد صراحتا بگويم؛ يك جايزه از سوي فرهنگسراي قرآن به عنوان خادم قرآن به بنده اعطا شده است كه اين را بزرگترين افتخار خودم مي دانم و آن را با جايزه كن و اسكار هرگز عوض نخواهم كرد.
¤ اتفاقاً اين روزها گروهي از فيلمسازان جشنواره اي كه آثارشان را «فيلم فرهنگي» مي دانند، نسبت به اكران كمرنگ فيلم هايشان معترض شده اند. نظر شما درباره اين اعتراض چيست؟
فيلم هاي موسوم به فرهنگي از نظر من دو دسته هستند: يك سري كارها كه براي جشنواره هاي خارجي ساخته مي شوند، اما يك سري هم آثار ارزشي هستند كه به دليل تضاد با اهداف غالب بر سينما، مورد بي مهري قرار مي گيرند. گروه دوم اعتراضشان به حق است. اين گروه از فيلم ها بايد هم از سوي دولت و هم از طرف سينماداران حمايت شوند. زيرا توجه تام و تمام به گيشه، سينما را به سقوط و نابودي خواهد كشيد. البته بايد به سازندگان فيلم هاي فرهنگي هم گفت كه اين نوع فيلم ها هم مي توانند گيشه داشته باشند. شايد آن ها فيلم به معناي واقعي فرهنگي نساخته اند. چون واقعيت اين است كه مردم فيلم هاي فرهنگي را دوست دارند. نمونه اش، همين سريال «يوسف پيامبر» است كه يك فيلم فرهنگي است، نه گيشه اي. اين اثر، نه اكشن دارد، نه آرتيست بازي، نه خشونت و نه موارد غيراخلاقي. اما مورد استقبال قرار گرفت. پس مي توان نتيجه گرفت كه فيلم هاي فرهنگي هم قادر به جذب مخاطب هستند. حتماً در آن دسته از آثار موسوم به فرهنگي كه از آن ها استقبال نمي شود، ايرادي وجود دارد. هر چند سينماداران هم نسبت به فيلم هاي ارزشي و فرهنگي عناد دارند، اما لازم است كه سازندگان اين طيف از فيلم ها نيز نسبت به نگاه خود تجديدنظر كنند.
¤ شما ريشه و منشا اصلي مشكلات گريبانگير سينماي ارزشي را چه مي دانيد؟
- بنده تمام مشكلات امروز سينماي ايران را از دولت اصلاحات مي دانم. متاسفانه از زماني كه عطاءالله مهاجراني وزير ارشاد شد، بدترين و بدآموزانه ترين فيلم ها، مجوز نمايش گرفتند و در مقابل نسبت به سينماي ارزشي بي توجهي صورت گرفت. اين رفتار در زمان مديران پس از مهاجراني هم ادامه يافت. آنچنان كه برخي از جريانات سينمايي كه نسبتي با انقلاب نداشته اند و سينما را به بي راهه مي برند، قدرت يافتند و معلوم نيست كه مي توان با آن ها در افتاد يا نه؟ البته من تاكيد مي كنم؛ قاطبه سينماگران كشورمان را نيروهايي ارزشمند و توانمند مي دانم. اما سردمداران آن ها كساني هستند كه سينما را به اين روز انداخته اند. اگر فضا آلوده شود، حتي هنرمندان با ارزش هم كارايي شان پايين مي آيد. اما اگر فضا سالم باشد، هنرمندان هم بازدهي خوبي دارند؛ ما آثاري چون ايوب پيامبر، پرواز در شب، مردان آنجلس و يوسف پيامبر را با همين هنرمندان توليد كرديم.
¤ آقاي سلحشور! شما از منتقدان سرسخت سينما و وضعيت غالب بر آن هستيد. با اين نگاه، آيا تا به حال فيلمي را هم ديده ايد كه از آن خوشتان بيايد؟
-بله ديده ام!
¤مثلاچه فيلم هايي؟
-خيلي فيلم ها؛ مثل «آژانس شيشه اي»، «رنگ خدا»، «زير نور ماه»، «ليلي با من است»، «پرواز در شب» و... اما مسئله اين است كه اين گونه آثار استثنا هستند و به قول فلاسفه، استثناء قاعده نيست.
¤بازيگران مورد علاقه تان چه كساني هستند؟
-من بازيگران ايراني را، هنرمنداني خوب و توانمند مي دانم؛ پرويز پرستويي، رضا كيانيان، اكبر عبدي، كتايون رياحي، محمود پاك نيت و... بازيگران بسيار خوبي هستند. براي مصطفي زماني (بازيگر نقش يوزارسيف) هم آينده بسيار درخشاني را پيش بيني مي كنم.
¤ شكايت خانه سينما به كجا رسيد؟
- هنوز ادامه دارد و هرازگاهي به خاطر آن به دادگاه مي روم و به برخي از سوالات پاسخ مي دهم.
¤ شنيده ايم كه قرار است نسخه سينمايي «يوسف پيامبر» هم بيايد. اين فيلم داراي چه ويژگي هايي است و كي اكران مي شود؟
- اين اثر، يك نسخه 135 دقيقه اي است كه با آنچه در سريال به نمايش درآمد بسيار متفاوت است. فعلاً در مرحله لابراتوار و صداگذاري است و ان شاءالله در جشنواره فيلم فجر اكران خواهد شد.
¤ برنامه هاي آينده تان چيست؟
- يك سري فيلم مستند از عزاداري ها، مسائل خانواده، ازدواج، معضلات اجتماعي، شيطان پرستي و... را توليد خواهم كرد. پـي گير هستم تا با گروهي از نويسندگان، داستان هايي را براساس برخي واقعيت ها بنويسيم. همچنين تحقيقات قرآني را نيز دنبال مي كنم.
¤ قصد همكاري در زمينه توليد تله فيلم براي صدا و سيما نداريد؟
- تا به حال پيش نيامده است. نه من پيشنهادي در اين زمينه داده ام ونه رسانه ملي تقاضايي داده است.
¤ نظرتان درباره تله فيلم ها چيست؟
- اگر از آن ها مراقبت شود، فيلمنامه هايشان زيرنظر كارشناسان و بزرگان ديني نوشته شود و اشكالاتش برطرف شود، بسيار مفيد خواهند بود.