الگوهاي متضاد

فيلم «ورود آقايان ممنوع» جديدترين محصول سينماي ايران در ژانر كمدي است. در سال هاي اخير، فيلم هاي كمدي تبديل به يكي از جريان هاي اصلي عرصه هنر هفتم در كشورمان شده اند. به طوري كه در طول سال بخش اعظم فضاي اكران سينماها به چنين آثاري اختصاص دارد. با اين حال، فيلم هاي كمدي كمترين بهره فرهنگي و اجتماعي را براي جامعه ما داشته اند و آنچه باعث نشو و نماي اين گونه فيلم ها در پهنه سينمايي ايران شده، غالباً اهداف اقتصادي بوده است. البته در اين زمينه هم، فيلم هاي كمدي آنچنان كه بايد و شايد نتوانسته اند به توفيق دست يابند. به جز سه گانه «اخراجي ها» و دو، سه فيلم ديگر، ساير كمدي هاي ايراني نه از نظر فرهنگي و نه در زمينه جذب مخاطب و رونق بخشي به گيشه به نتايج خوبي نرسيده اند.
اما در اين ميان، فيلم «ورود آقايان ممنوع» تلاش كرده تا متفاوت از جريان كمدي غالب در سينماي كشورمان خودنمايي كند؛ تلاشي كه البته در مورد رونق اقتصادي به موفقيت نسبي رسيده، اما در زمينه فرهنگ سازي و توزيع الگوهاي مطلوب رفتاري و ذهني، جايگاه چندان شايسته اي را به خودش اختصاص نمي دهد.
اين فيلم را مي توان به نوعي در ادامه فيلم اول «رامبد جوان» با نام «پسرآدم ، دختر حوا» دانست، فيلمي كه ضمن برخورداري از ساختاري ساده و جمع و جور، روايتي با رويكرد نقد تعارض بين زن و مرد را ترسيم كرده بود؛ فيلمي كه با لحني تقريباً مودبانه و سالم تر نسبت به اكثر كمدي هاي روز، در پي القاي اين نتيجه بود كه تشكيل خانواده و وصال و در كنار هم بودن، به هر حال بهتر از جدايي و تضاد و كينه و طلاق است. «جوان» در دومين فيلمش نيز سعي كرده همين مضمون را به نمايش و تصوير بكشد. منتهي در اين اثر، دستمايه اصلي درام، هجو فمينيسم است. «ورود آقايان ممنوع» چنانچه همين رويكرد انتقادي نسبت به مدعيان مكتب فكري و اجتماعي فمينيسم را صادقانه و خالصانه نشانه مي رفت، مي توانست تبديل به يك كمدي ماندگار و جريان ساز در حوزه سينماي اجتماعي ايران شود، اما خروج روايت فيلم از طنز پاك و نجيب و ورود آن به غرض ورزي و سطحي گرايي اجتماعي و فكري، نه تنها غناي محتوايي فيلم را فقير كرده كه به پيكره آن نيز صدمه وارد كرده است.
«ورود آقايان ممنوع» روايتگر ماجراهايي است كه براي يك دبيرستان دخترانه پيش مي آيد؛ دبيرستاني كه مدير آن به خاطر شكست در زندگي زناشويي اش، دچار نفرت از مردان شده و به همين دليل، هم با ازدواج مخالف است و هم با مردان. اتفاقاً همين روحيه دشمني با جنس مذكر باعث مي شود تا پاي يك دبير مرد به آن دبيرستان باز شود. در شرايطي كه دبيرستان دخترانه در حال رقابت با دبيرستان هاي پسرانه در المپياد است، دبير شيمي خود را به خاطر زايمان از دست مي دهد. از آنجا كه فرد بهتري در دسترس نيست، يك دبير مرد در آن دبيرستان دخترانه مشغول به كار مي شود. اين اتفاق باعث مي شود كه دانش آموزان مدرسه تصميم بگيرند تا ميان دبير مرد خود با مدير ضدمردشان وصلت ايجاد كنند تا به اين ترتيب هم در مدير بدخلق خود تغيير به وجود آورند و هم دبير تازه وارد را در آن دبيرستان حفظ كنند. نقشه آنها عملي مي شود و خانم مدير مجذوب معلم مرد شده و دگرگون مي شود.
آنچه اين خلاصه داستان نشان مي دهد، تخطئه نگاه ضدخانواده و ضدمرد و در مقابل ترويج روحيه و نگاه خانواده دوست و موافق با ازدواج است، اما يك فيلم از اجزا و عناصر گوناگوني تشكيل مي شود كه داستان، تنها يكي از آنها است. فيلمسازان براي نماياندن داستان و ايده هاي خود از ابزارها و عناصر مختلفي استفاده مي كنند كه نوع انتخاب اين وسايل و به تصوير درآوردن داستان توسط آنها است كه مضمون اصلي يك فيلم را پديدار مي كند. اتفاقي كه در فيلم «ورود آقايان ممنوع» رخ داده اين است كه نمادها و عناصر تصويري و دراماتيك، به علاوه برخي از روش هاي ايجاد كمدي و موقعيت هاي خنده دار، با ايده خام فيلم در تضاد هستند. به عبارت بهتر، ساختار و نمودهاي تصويري اين فيلم الگوهايي را به ذهن مخاطب منتقل مي كنند كه با پيام هاي ظاهري آن مطابقتي ندارند.
يكي از ويژگي هاي فيلم «ورود آقايان ممنوع» تصويري است كه از زن ارائه مي دهد. خانم مدير فمينيست فيلم، به شكلي بهت آور و شگفت انگيز با ظاهري مذهبي نمايانده شده است. نوع پوشش، حركات، سكنات و شمايل اين زن، به گونه اي طراحي شده است كه به طور مستقيم يا غير مستقيم، شخصيت زن متدين و مومن را در اذهان حك مي كند. البته اين شكل و شمايل تا زماني براي زن فمينيست فيلم قابل مشاهده است كه او رفتاري جاهلانه و عصبي دارد. نكته قابل تأمل فيلم كه تبديل به يك ضدالگوي دراماتيك شده آنجاست كه اين زن درست در زماني كه دست از عقايد منفي خود بر مي دارد، شخصيتي ليبرال و غرب زده پيدا مي كند! به زعم فيلم «ورود آقايان ممنوع» يك زن تا زماني كه حاضر به عرضه جسماني خود در جامعه نباشد، نمي تواند با اطرافيان خودش به خوبي ارتباط برقرار كند، اما همين كه پا را از حد و مرز شرعي و اخلاقي فراتر نهاد و مثلاً از حجاب كامل دست كشيد و با ظاهري پر زرق و برق در جامعه حضور يافت، مي تواند منتظر استقبال گرم ديگران باشد!
با توجه به اينكه مخاطب هدف فيلم، دختران جوان و نوجوان جامعه هستند، سير داستان و نحوه تحول شخصيت زن محوري فيلم، الگويي مخرب و در تعارض با رويكرد خانواده گرا ارائه مي دهد. اين فيلم همچنين بدآموزي هاي فراواني براي دخترهاي نوجوان دارد. حتي جسارت انجام رفتارهاي غيرقانوني، مثل رانندگي بدون گواهي نامه آن هم به وسيله يك ميني بوس تشويق مي شود.
اما به جز اين مسائل، فيلم «ورود آقايان ممنوع» همچنين در دام همان معضلاتي كه اغلب فيلم هاي به اصطلاح كمدي ايراني در آنها مي افتند، گير كرده است. به اين معني كه، در اين اثر هم، بخش زيادي از بار مكانيزم توليد خنده در بيننده بر عهده شوخي هايي است كه در شأن مردم كشور ما نيستند. به كار رفتن عبارات سخيف و دو پهلو : كه معنايي غيراخلافي هم دارند- موقعيت هاي زننده و فضاسازي جنسي از جمله ابزارهاي به كار رفته در اين فيلم هستند كه ساختار كمدي را در آن پديد آورده اند.
به عنوان مثال، در يكي از سكانس هاي اين فيلم با كمال حيرت، يك مرد براي رسيدگي به امر مامايي حضور پيدا مي كند و حرف ها و حركاتي را بروز مي دهد كه به حكم ادب نمي توان نوشت شان. در يكي ديگر از صحنه هاي فيلم، خانم مدير، خواب معلم مرد را مي بيند. ماجراي اين خواب به گونه اي طراحي شده كه توضيح درباره آن نيز وقاحت بار است.
اين ويژگي هاي منفي كه به خصوص بر نيمه دوم فيلم سايه افكنده اند، باعث خنثي كردن ويژگي هاي مثبت فيلم شده اند. به طوري كه گفتمان نازل از آن فيلمي متناقض ساخته است. از يك طرف، فمينيسم را مي كوبد، اما در مقابل حس مخربي را از حجب و حيا منتشر مي كند. در حالي كه ادعاي وصال و آشتي دارد، الگوهايي را براي اخلاق و رفتار آدم ها برجسته مي كند كه محتوا و نتيجه اي جز دوري مردم ندارد.
با اين اوصاف و با وجودي كه فيلم «ورود آقايان ممنوع» داراي برخي ويژگي هاي برتر نسبت به كمدي هاي روزگار خودش است، اما باز هم با طنز آرماني، قأبل تحمل و قابل تأمل فاصله بسيار زيادي دارد.

این یادداشت در هفته نامه صبح صادق منتشر شده است.