نوشته های آرش فهیم

این نقد با عنوان "جای خالی حقیقت" در هفته نامه صبح صادق چاپ شده است.

فيلم «دموكراسي تو روز روشن» به كارگرداني علي عطشاني به ظاهر درباره دفاع مقدس و معنويت است. اما در نهايت در رده فيلم هايي تقسيم بندي مي شود كه مولد شك و شبهه هستند؛ آن هم درباره عزيزترين ارزش هاي اين مرز و بوم و همچنين مي توان اين فيلم را در حيطه آثاري قرار داد كه ضد جنگ ناميده مي شوند.
«دموكراسي تو روز روشن» روايت يك سردار دفاع مقدس است كه ترور مي شود و به كما مي رود. در حالي كه در فضايي ما بين مرگ و زندگي سير مي كند، مورد محاكمه فرشته ها قرار مي گيرد. اين سردار كه فكر مي كرده آدم بسيار خوبي است در آنجا تازه متوجه مي شود كه اين خبر ها هم نيست! مخاطب هم كه تصور مي كرده با فردي پاك سيرت روبه روست، حالا مي فهمد كه سردار فيلم «دموكراسي تو روز روشن» چه اشتباهات و خطاهايي داشته است.
اولين مسئله در مورد اين فيلم اين است كه چرا در شرايطي كه از هشت سال دفاع مقدس ناگفته هاي فراواني وجود دارد، موضوعي انحرافي به تصوير كشيده شده است؟! آيا طرح اين موضوع كه همه رزمندگان و ايثارگران ما لزوماً آدم هايي نيك سيرت و بهشتي نيستند، برآمده از يك دغدغه فرهنگي خالص است؟!
سازندگان «دموكراسي تو روز روشن» مي توانستند يك شخص معمولي را به عنوان سوژه خود انتخاب كنند. اما قرار دادن يك قهرمان جهاد در راه خدا به عنوان كسي كه با قطعيت نمي توان از او به عنوان يك قهرمان ياد كرد، بوي غرض ورزي مي دهد. اين درست كه در بين چنين افرادي ممكن است آدم هاي خطاكار هم وجود داشته باشد. اما در يك فيلم يا اثر هنري وقتي يك نفر از يك جماعت انتخاب مي شود، آن يك نفر، نماينده و به عبارتي كل آن گروه محسوب مي شود؟ بنابراين تنها تفسيري كه مي توان از «دموكراسي تو روز روشن» داشت بي حرمتي آن به بچه هاي جنگ است. زيرا تصويري كه فيلم از رزمندگان و سرداران سرافراز دفاع مقدس ارائه مي دهد غير از اين نيست. «دموكراسي تو روز روشن» در شهادت شبهه ايجاد مي كند و مي گويد كه سرداراني كه گاهي در خبر ها اعلام مي كنند «شهيد» شده اند، نبايد كاملاً مطمئن بود كه شهيد شده اند! چه بسا در زماني كه ما داغدار آن عزيزان هستيم و به شهادت شان افتخار مي كنيم، آن ها درحال جواب پس دادن به فرشتگان به خاطر گناهان و اشتباهات بزرگ شان هستند!
تأثير اين گونه فيلم ها در خوش بينانه ترين حالت، كم كردن حرمت ارزش هاي دفاع مقدس و آرمان زدايي از آن مقطع طلايي تاريخ ايران است.
«دموكراسي تو روز روشن» علاوه بر هجو ارزش هاي دفاع مقدس، همين نگاه را نسبت به ارزش هاي ديني و مباحث مربوط به آن دنيا دارد. تصوير عزرائيل با آن هيبت غرب زده، كه از فيلم ماتريكس كپي شده يكي از موارد عجيبي است كه در اين فيلم مطرح شده است. سازندگان فيلم مدعي هستند كه خواسته اند با اين كار، چهره اي زيبا و خوشايند از مرگ نشان بدهند. يعني از نگاه آقايان مخاطب، فيلم آن قدر ضعيف و سطحي است كه بايد به ضرب و زور استفاده از يك سوپراستار و وام گرفتن از يك فيلم آمريكايي براي تيپ سازي عزرائيل، مخاطب را از مرگ آگاه كرد.
به طور كلي «دموكراسي تو روز روشن» از آن دست فيلم هايي است كه دست اندركاران توليد آن بايد در مصاحبه ها و صحبت هاي خود آن را توضيح بدهند تا سوءتفاهمات بر طرف شود. اين در حالي است كه يكي از مشخصات يك فيلم خوب اين است كه خودش وكيل مدافع خودش باشد. نه اين كه نويسنده و كارگردان و تهيه كننده و چه و چه دنبال تريبون بگردند تا در مورد فلان صحنه و اين كه مثلاً به دنبال ايجاد شبهه درباره شهادت نبوده اند، توضيح بدهند.
«دموكراسي تو روز روشن» اتكاي بسيار زيادي به جلب توجه كاذب است. براي ما عادت شده است كه در هر فيلمي محمدرضا گلزار را مي بينيم نسبت به سطح كيفي آن شك كنيم. چون برخي فيلم هايي كه از راه هنري توان عرض اندام ندارند، با استخدام آن بازيگر، ضعف هاي خود را جبران مي كنند. البته اين بار هم شك ما درست بود. چون با فيلمي كم رمق و زير متوسط رو به رو هستيم ؛ به جز مشكلات محتوايي كه شرح آن گذشت. البته مردم هم كم كم در حال فاصله گرفتن از اين نوع تمهيدات هستند. فروش نه چندان اميدواركننده اين فيلم، گوياي اين مهم است.
در پايان اينكه، مسئولان فرهنگي و سينمايي كشورمان لازم است كه فكري به حال موج فيلم هاي تحريف آميز درباره جنگ تحميلي نمايند. آنچه نياز و ضرورت زمانه ماست، واگويه حقايق و واقعيت هاي آن دوره است، نه برعكس.

در حاشيه: كدام مشاور مذهبي
يكي از ويژگي هاي فيلم «دموكراسي تو روز روشن» بهره بردن از حجت الاسلام محمد علي زم، به عنوان تهيه كننده و مشاور مذهبي است. با اين حال اين فيلم مملو از اشكالات مذهبي است!
يك منتقد سينما و عضو انجمن گفت وگو و تبادل فرهنگي به اين اشكالات پرداخته است كه اشاره به آن خالي از لطف نيست. حسن شيخ حائري در اين باره اظهار داشت: آنچه در ابتداي تيتراژ فيلم مي بينيم غيرقابل باور است. عبارت «يا ارحم الراحمين» به صورت «يا الرحم الراحمين» نوشته شده است! همچنين آيه 10 سوره انفطار بهتر بود با آيات 11 و 12 اين سوره همراه مي شد تا مفهوم كامل تري داشته باشد.
وي در ادامه تأكيد كرد: آنچه در روايات ما به صراحت بيان شده اين است كه حضرت عزرائيل در گرفتن جان افراد مومن با رويي باز و گشاده و در گرفتن جان افراد غير مومن با چهره اي درهم و عبوس ظاهر مي شود در حالي كه چهره عزرائيل در اين فيلم تقريباً در اكثر نماها يكسان است و تغييري نمي كند.
وي خاطرنشان كرد: در دو آيه پاياني سوره مباركه زلزال، ابتدا بحث «خير» مطرح مي شود و سپس بحث «شر» اما در اين فيلم جاي اين دو به طرز عجيبي عوض شده است. يعني ابتدا بحث شر مطرح مي شود و سپس بحث خير! همچنين استفاده از تسبيح يا به تصوير كشيدن نماز در برزخ زير سوال است. ديگر اين كه طبق صريح روايات و آيات «عمل» و «نيت عمل» هر دو در جهان ديگر براي انسان ها هويدا مي شود، در حالي كه در سكانس بازي حميد فرخ نژاد و محمدرضا فروتن، بارها شاهد پرسش از «نيت عمل» هستيم.
شيخ حائري به فارس افزود: به نظر مي رسد فيلمساز در اين فيلم كه با طنز موقعيت همراه است، با استفاده از بحث «حساب و كتاب» به شكل كليدي و بسط اين روايت كه هر روز عزرائيل پنج بار براي هر فرد ندا مي دهد كه براي مرگ آماده باشد و حساب و كتاب كارهايش را داشته باشد، مترصد بوده تا اثر درخور تأمل تري را خلق كند.